(1908 – 1913) II. Meşrutiyet Dönemi – Sayfa 4

TOKMAK

II. Abdülhamid döneminde yurtdışında yayımlanarak yabancı postalar tarafından ülkeye sokulan mizah gazetelerindendir. Gazetenin kapağında da bu durum resmedilmektedir. Resimdeki Ecnebi postahaneleri temsil eden ata II. Abdülhamid saldırmaktadır. Cenevre’den yayımlanmıştır. Bu dönemde yayımlanan diğer mizah gazeteleri gibi kısa ömürlü olmuştur. 5 sayı yayımlanmıştır. Gazete künyesinde yayıncısına ilişkin bilgi bulunmamaktadır. Şehabeddin Hasib tarafından 1911 yılında aynı isimli ve künye resimli bir gazete daha yayımlanmıştır. Bu bakımdan bu gazetenin yayıncısının da Şehabettin Hasib olduğu düşünülebilir.

EZOP

Menafi-i Mülk-ü millet ve devlete hakim musavver Osmanlı mizah gazetesidir. Sahib-i imtiyaz ve Müdür-i mesul: Türkiye Kütüphanesi. Sahibi: Mihran. Muharrir ve musavvirleri: Mehmed Sedad – Agah. İstanbul. Cihan matbaası. Haftada 2 defa yayımlanmıştır. İlk sayısı 02 Eylül 1908 tarihinde yayımlanmıştır. 3. sayısının ardından kapatılınca Karakuş Ezop ismiyle yayın hayatına devam ettiyse de ancak 3 sayı daha yayımlanabilmiştir. Karakuş Ezop’un görülen son sayısı, 30 Eylül 1908 tarihli 3. sayıdır.

CADALOZ

Nureddin Rüsdi tarafından yayımlanmıştır. 1-33 arasındaki sayılar (5 Nisan – 25 Temmuz 1911 tarihleri arasında) Cadaloz adıyla, 34-41 arasındaki sayılar (1-26 Ağustos 1911) Afacan adıyla ve 42-45 arasındaki sayılar ise (29 Ağustos – 9 Eylül 1911 tarihleri arasında) ise tekrar Cadaloz adıyla yayımlanmıştır. Toplam 45 sayı yayımlanmıştır. İttihadçılar tarafından kapatılmıştır.

ŞAKA 1911

Pazartesi ve Perşembe günleri neşrolunur, Osmanlı Mizah Gazetesi derginin kapanmasından sonra sırasıyla Kara Sinan (8-22 Haziran 1911 tarihleri arasında 1-3 sayılar) Latife (1-15 Temmuz 1911 tarihleri arasında 1-3 sayılar) ve tekrar Kara Sinan (10 Temmuz – 14 Eylül 1911 tarihleri arasında 4-11 sayılar) isimleriyle yayımlanmıştır. Böylece toplam 15 sayı yayımlanmıştır.

TAVUS

Ferid Hacı tarafından 27 Ekim – 1 Aralık 1908 tarihleri arasında 4 sayı yayımlanmıştır. Arapça ve Fransızca karikatürlere yer vermiştir. Mizah Tarihimizin en ilginç çizimleri olan dergilerinden birisidir.

İBİŞ

Şimdilik perşembe günleri neşrolunur gülünç Osmanlı Gazetesidir. Ahmet Cemil tarafından İzmir’de yayımlanmıştır. 19 Kasım 1908 – 6 Mayıs 1909 tarihleri arasında 24 sayı yayımlanmıştır. Ahmed Cemil, 1924 yılında gazeteyi Yeni İbiş adıyla tekrar yayınlayacaktır.

ZÜĞÜRT

“Milletin terbiyesine hadim “edeb dairesinden” harice çıkmaz, mizah gazetesi.” Sahib-i İmtiyaz: Cemil Elşim, Müdür-i Mes’ul: Ahmed Muhtar’dır. İttihad ve Terakki Partisine muhalefet etmiştir. Karikatürler Züğürt isimli eşeğiyle gezen bir köylü karakteri üzerinden yapılmaktadır. 14 Mart- 13 Temmuz 1911 tarihleri arasında 17 sayı yayımlanmıştır. 11. sayıda klişenin baskı esnasında kazaya uğradığı belirtilmekte, bu nedenle bu sayı klişesiz yayımlanmıştır.

Züğürt’ün ilk sayısı
Züğürt’ün klişesiz çıkan 11. sayısı

KARAGÖZ

Mizah basını tarihimizin en uzun ömürlü gazetesidir. 1908 yılından 1968 yılına kadar çok küçük kesintiler dışında yayımlanmayı başarmıştır. Karagöz Gazetesinin kurucusu kendisi de ilk Türk karikatüristlerden olan Ali Fuat Beydir. Karagöz’ün ilk sayısı II. Meşrutiyetin ilanından hemen sonra 10 Ağustos 1908’de gerçekleşti. Bu ilk dönemde başmuharrirliğini Mahmut Nedim üstlendi. Mahmut Nedim Karagöz gazetesine İncili Çavuş gazetesinin başyazarlığını bırakarak geçti. Bu dönemde Gazetenin karikatürlerini de Baha bey ve Halit Naci çizmiştir Mahmut Nedim’in Karagöz’den ayrılmasından sonra başyazarlığı Eşşek Gazetesini çıkaran Baha Tevfik aldı. Baha Tevfik’in 1914 yılında ölümünün ardından da başyazarlığı Mahmut Sadık Bey almıştır. Mahmut Sadık Beyin ardından da I. Dünya savaşına denk gelen yıllarda Karagöz’ün yönetimini Aka Gündüz üstlenmiş ve İngilizleri yeren yazılara yer vermiştir. Con Kikirik tiplemesi de Aka Gündüz tarafından üretilmiştir. Aka Gündüz’den sonra başyazarlığı üstlenen Burhan Cahit Morkaya’yla birlikte Karagöz kabuk değiştirerek daha ziyade bir “halk gazetesi” tarzına bürünmüştür. Burhan Cahit’in Köroğlu Gazetesini kurmasından sonra Karagöz bir süre Orhan Seyfi Orhon ve Refik Ahmet Sevengil yönetiminde çıkmaya devam eder. Daha sonra Gazete Ali Fuat Beyin kızı tarafından Halk Partisine satılır. Bu döneme kadar 10 Ağustos 1908 ila 26 Ocak 1935 tarihleri arasında kesintisiz 2803 sayı yayımlanmayı başarmıştır. 14 Şubat 1935 tarihinde tekrar birinci sayıdan başlayan Gazetenin yönetimini Sedat Simavi üstlenir. Bu tarihten Karagöz 31 Aralık 1968 yılındaki 5263 nolu sayı ile yayın hayatına son verir. Özellikle 1950’li yıllarda Demokrat Partiye karşı sert bir muhalefet yürütür. Bu dönemde, Ratip Tahir Burak da karikatürler çizer. 24 Aralık 1953 – 28 Nisan 1954 tarihleri arasında Yeni Karagöz, 11 Kasım 1959 – 28 Ocak 1960 tarihleri arasında da Bizim Karagöz adları altında yayımlanır. 27 Mayıs ihtilali öncesinde de 1 ay müddetle yayınına ara verir.

KUKURUK

Kadızade Hüseyin Rıfat tarafından İzmir’de yayımlanmıştır. İlk sayısı 29 Ağustos 1908’de, son sayısı ise 19 Eylül 1908’de yayımlanmıştır. Gazetenin amblemi Horoz’dur. Kukuruk Gazetesinin 4. sayı sonunda kapanmıştır. Hüseyin Rıfat, 1919 yılında Deccal isimli bir mizah gazetesi daha çıkarmıştır.

LAKLAK

Sahib-i İmtiyaz ve Müdür-i Mes-ul: Mehmed Fazlı’dır. Kahire’den yayımlanmıştır. 15 günlüktür. El yazısı olması bakımından ilginç bir dergidir. Şapograf baskı yoluyla çoğaltılmıştır. II. Abdülhamid döneminde İstanbul dışından yayımlanan mizah gazetesi örneklerindendir. Kaç sayı yayımlandığına ilişkin kesin bir bilgi yoktur. Daha sonra 1909 yılında Mehmed Fazlı tarafından 14 sayı olarak İstanbul’da tekrar yayımlanmıştır. Hasan Duman Kataloğunda 5. sayıdan sonra İstanbul’da yayımlandığı belirtilmekle birlikte arşivimizde bulunan 7. ve 10. sayılar Kahire baskısıdır. Bu nedenle, Kahire’den yayımlanan Laklak’ın en az 10 sayı yayımlandığını söylemek mümkündür.

Laklak Kahire Baskısı – 1907
Laklak İstanbul Baskısı – 1909